شاید شما هم تا به حال واژه «مینیاتور» را شنیده باشید و یا در مورد این نقاشی اطلاعات اندکی داشته باشید، اما ندانید که دقیقا به چه چیزی مینیاتور می­گوییم و نقاشی مینیاتوری چگونه است. واژه مینیاتور شامل طیف وسیعی از سبک زندگی می­شود و فقط به نقاشی مینیاتور محدود نیست. مینیاتور می تواند بر روی وسایل انتیک و عتیقه یا لباس ها و صنایع دستی مینیاتوریزه شده خود را نشان دهد. نقاشی مینیاتور از دیرباز در ایران و جهان بسیار مورد توجه بوده است.

در این مطلب از آموزشگاه نقاشی و خوشنویسی ترنم صبا قصد داریم به هنر مینیاتور و کاربرد این هنر زیبا، ظریف و چشم نواز بپردازیم و هر آنچه که لازم است در مورد نقاشی مینیاتور بدانید، برای شما شرح بدهیم. ترنم صبا به عنوان یکی از بهترین آموزشگاه های هنرهای تجسمی در  تهران، با برگزاری دوره های آموزشی متعدد به دو صورت حضوری و آنلاین، سعی در ارتقای مهارت های فردی و گروهی دارد. آموزش سیاه قلم، آبرنگ، مداد رنگی، نقاشی رنگ روغن، خوشنویسی و غیره، از جمله دوره های آموزشی ترنم صبا است.

نقاشی مینیاتور چیست؟

کلمه مینیاتور مخفف واژه فرانسوی مینی موم ناتورال است و در لغت به معنی کوچک­تر نشان دادن است. این کلمه از دوره قاجار به زبان فارسی برگردانده شد. امروزه در ایران به انواع نقاشی های ایرانی قدیمی و جدید که فاقد سبک و سیاق اروپایی هستند و از خصوصیات نقاشی سنتی ایرانی برخوردارند، نقاشی مینیاتور می گویند.

در واقع منظور از مینیاتور، نقاشی اصیل ایرانی است که در گذشته ­های دور هنرمندان ایرانی پس از یادگیری هنر نگارگری از کشورهای شرقی، با قوه خیال و الهام گرفتن از طبیعت دست به خلق این آثار زده اند. از آنجایی که ریشه نقاشی مینیاتور قوه تخیل است، در این آثار مبالغه و اغراق به وفور به چشم ­می خورد. یکی از مشخصه های بارز نقاشی مینیاتور استفاده نکردن از رنگ های ترکیبی و پرسپکتیو در خلق آن است.

تاریخچه نقاشی مینیاتور ایرانی

بسیاری از محققان معتقدند که نقاشی مینیاتور در ایران متولد شده و بعدها به چین رسیده است. سپس از زمان مغول به شکل تکامل یافته تر به ایران بازگشته و از آن زمان به بعد هنرمندان بسیاری در ایران با تلاش بی شائبه این هنر را تکمیل کرده و توسعه داده اند. نقاشی مینیاتور توان به تصویر کشیدن تمامی طبیعت را در قالبی کوچک دارد. در بررسی تاریخچه نقاشی مینیاتور متوجه می شویم که دقت هنرمندان ایرانی در نگاه به طبیعت پیرامون خود، همیشه به خلق آثار زیبایی منجر شده است.

تاریخچه نقاشی مینیاتوری ساده در ایران به قبل از اسلام بازمی­گردد؛ اما این هنر در زمان عباسیان در ایران اوج گرفت. متاسفانه آثار مینیاتوری بسیار فراوانی که در این دوره خلق شدند، بعدها با حمله مغول از بین رفتند. در دوره ایلخانیان که ارامش بیشتری بر کشور حاکم شد، بستر رشد نقاشی مینیاتوری ایجاد شد و این هنر توسعه پیدا کرد. به عنوان مثال تاسیس ربع رشیدی در تبریز از این اقدامات مهم است.

با گذشت زمان هنرمندان عرصه مینیاتور شروع به تصویرگری کتاب های پراهمیت عصر خود کردند و با استفاده از نقاشی مینیاتور روح تازه ای به کتاب­ها دادند. در ادامه ی این روند، به مرور زمان طرح­های انتزاعی و غیر واقعی مانند سیمرغ، دیو  و سایر موجودات خیالی نیز وارد سیر نقاشی مینیاتور ایرانی شدند. در زمان معاصر نیز هنرمندان بسیار ماهری با پشتکار فراوان به نقاشی مینیاتوری مشغول هستند و این هنر اصیل را حفظ می­کنند.

معرفی سبک های نقاشی مینیاتوری

سبک ها و مکتب های نقاشی مینیاتور ایرانی را می­توان در یک تقسیم بندی کلی به صورت زیر بررسی کرد:

سبک یا مکتب شیراز: از آنجایی که هنر شیراز در زمینه مینیاتور مورد حمایت مغولان قرار نگرفت، به یک هنر بومی تبدیل شد و پس از فروپاشی حکومت مغولان این سبک ادامه یافت. از ویژگی های این مکتب می­توان به استفاده از رنگ­های روشن و قلم­گیری و طراحی های ظریف اشاره کرد.

سبک یا مکتب تبریز: این سبک تا زمانی که پایتخت ایران به قزوین منتقل شد، به همان روش سابق ادامه پیدا کرد. در این مکتب نقاشی مینیاتور از نظر نوع و تکنیک های ظریف و حرکت قلم و رنگ­های به کار گرفته شده، دنباله مکتب هرات است و تنها کمی با آن تفاوت دارد. از جمله ویژگی­های بارز این مکتب می­توان به آسمان لاجوردی و رنگ­های درخشان اشاره کرد.

مکتب قزوین: این سبک مینیاتور پس از انتقال پایتخت به قزوین شکل گرفت و از خصوصیات آن می­توان به طراحی چهره به صورت سه رخ، اندام­های ظریف، طراحی شاهزادگان و... اشاره کرد.

مکتب یا سبک اصفهان: این سبک پس از اینکه پایتخت به اصفهان منتقل شد، شکل گرفت و طی آن سبک و روش کار نقاشی مینیاتور، دگرگونی­های چشمگیری داشت که از نمونه های بارز و مشخص آن، نقوش تزئینی مساجد اصفهان، عمارت عالی قاپو و کاخ چهل ستون اشاره کرد.

آموزش نقاشی مینیاتور ساده

دوره آموزش نقاشی مینیاتور را می­توان بدون گذراندن دوره دیگری و هیچ گونه پیش نیازی آغاز کرد. اما اگر فردی بخواهد این رشته را به شکل کاملا حرفه ای بیاموزد، می تواند پیش از آغاز دوره نقاشی مینیاتور در یک دوره جامع طراحی شرکت کند و با تمام زوایای این هنر آشنا شود.

آموزش نقاشی مینیاتور، هیچ­گونه محدودیتی ندارد و همه افراد می­توانند در آن شرکت کنند. با شرکت در دوره آموزش نقاشی مینیاتور ایرانی، هنرجو با مفاهیم خاص این هنر و تاریخچه و ویژگی­های آن به طور کامل آشنا خواهد شد. همچنین طراحی هندسی را فرا خواهد گرفت.

در مرحله نخست هنرجو مداد زنی را فرا می­گیرد و با تمرینات ویژه در این کار مهارت پیدا می­کند. برای انجام مداد زنی معمولا از اتود یا مداد فشرده استفاده می شود. در مرحله بعدی قلم گیری را خواهید آموخت و در این زمینه نیز تمریناتی به شما ارائه می شود تا با انجام آنها در قلم گیری مهارت پیدا کنید. همچنین در طی مراحل آموزش، اصول اولیه و فنون نقاشی مینیاتور به صورت مرتب با شما تمرین و یادآوری خواهد شد و طی این فرایند طراحی المان های اصلی نقاشی مینیاتور مانند درخت، ابر، چهره و غیره، را فرا می گیرید.

توجه داشته باشید که پیشرفت شما در این هنر تنها به تمرین و ممارست و تلاش شما بستگی خواهد داشت. به طور کلی در روند آموزش نقاشی مینیاتور، پس از فرا گرفتن طراحی جزئیات ابتدایی، به مرحله ساخت و پرداخت می رسید و به طور کامل این مفاهیم به شما آموزش داده می­شوند. سپس وارد مرحله رنگ آمیزی نقاشی مینیاتور خواهید شد.

در این دوره می توانید رنگ آمیزی نقاشی مینیاتور با ابزارهایی نظیر گواش، آبرنگ، مرکب و رنگ آکرولیک را فرا بگیرید. طی دوره رنگ آمیزی هنرجو به شکل تکی و یا تلفیقی، رنگ آمیزی نقاشی مینیاتور را می آموزد و همچنان که مهارتش در ساخت و پرداخت، افزایش می یابد، تسلطش بر رنگ آمیزی نیز بیشتر می شود.

مطلب پیشنهادی: آموزش نقاشی سه بعدی

انواع روش های طراحی مینیاتوری

روش های نقاشی مینیاتور در ایران دارای تنوع بسیاری است و هر کدام از اساتید معروف در این هنر، یک سری تغییرات را در روش های مرسوم پیش از خود وارد نموده اند. انواع روش های طراحی مینیاتوری را می توان به صورت کلی به دسته ­های زیر تقسیم کرد:

مینیاتور رنگی

در این نوع روش طراحی مینیاتور، در برخی از قسمت­ها از رنگ استفاده شده است. یکی از رنگ­های اصلی به کار رفته در این روش، رنگ طلایی است. درواقع زمینه طرح به همان شکل باقی می­ماند و در بخش های رنگی، از رنگ های طلایی، آبی لاجوردی و غیره، استفاده می­شود. در این نوع طراحی اکثر نقاشی با خطوط قلم مو طراحی می شود. مینیاتور رنگی در دوره صفوی و در طرح های رضا عباسی رایج شد.

مینیاتور بدون رنگ

همان­طور که از نام مینیاتور بدون رنگ مشخص است، در این روش طراحی فقط از قلم مو و رنگ سیاه برای طراحی بر روی زمین ­های روشن استفاده می شود. مینیاتور بدون رنگ به عنوان یک روش طراحی ثابت در تمامی تاریخچه مینیاتور ایران وجود داشته است. بعضی مواقع نیز به جای رنگ مشکی، رنگ های تیره مانند رنگ قهوه ای، قرمز و آبی مورد استفاده قرار می گیرند.

مینیاتور سفید قلم

در این روش طراحی، نقاشی با قلم مو و رنگ سفید، بر روی یک صفحه تیره نقش می­بندد. در ابتدا برای نقاشی بر روی جلدهای روغنی که مشکی رنگ بوده­اند، این روش به کار می­رفته است اما امروزه به سبکی از مینیاتور تبدیل شده است. علاوه بر استفاده از رنگ سفید، گاهی از  رنگ طلائی و یا سایر رنگهای روشن نیز در این روش استفاده می شود.

جمع بندی

یکی از هنرهای اصیل ایرانی که همواره از محبوبیت بالایی در بین اقوام ایرانی برخوردار بوده است و به نوعی نمایان گر فرهنگ و هنر این آب و خاک برای تمام جهان بوده است، نقاشی مینیاتور است. روی آوردن به آموزش نقاشی مینیاتوری، برای تمام افرادی که تنها به دید یک هنر به این حرفه نگاه می­کنند، مناسب است، زیرا این کار نیاز به شوق و علاقه و تمرین فراوان دارد. بنابراین، اگر فقط برای کسب درامد به سراغ این هنر ارزشمند بروید، ممکن است خسته شده و مایل به ادامه دادن نباشید. از انواع روش­های طراحی مینیاتور که در آموزش این رشته فراخواهید گرفت، می­توان به مینیاتور رنگی، مینیاتور بدون رنگ و مینیاتور سفید قلم اشاره کرد.